1 00:00:04,000 --> 00:00:10,000 Dwadzieścia pięć lat temu nie wykryto jeszcze ani jednej planety poza Układem Słonecznym. 2 00:00:10,000 --> 00:00:18,000 Jednak, co jest zadziwiające, dzisiaj znamy ich tysiące i wiele z nich zbadaliśmy szczegółowo. 3 00:00:19,000 --> 00:00:25,000 Obserwatoria ESO w Chile znajdują się w czołówce tego niezmiernego rozwoju wiedzy. 4 00:00:25,000 --> 00:00:29,000 Zaś najnowocześniejsze instrumenty ciągle odkrywają 5 00:00:29,000 --> 00:00:34,000 i badają niezwykłe bogactwo planet pozasłonecznych. 6 00:00:38,000 --> 00:00:49,000 To jest ESOcast! Najnowsze osiągnięcia naukowe i codzienne życie w ESO, Europejskim Obserwatorium Południowym. 7 00:01:01,000 --> 00:01:06,000 Spoglądając na nocne niebo, przez wieki ludzie zastanawiali się czy istnieją planety 8 00:01:06,000 --> 00:01:10,000 - a szczególnie planety na których istnieje życie - poza Układem Słonecznym. 9 00:01:11,000 --> 00:01:16,000 Astronomowie też zadawali sobie te pytania, te i wiele innych. 10 00:01:17,000 --> 00:01:19,000 Czy planety są powszechnym zjawiskiem? Czy bardzo rzadkim? 11 00:01:19,000 --> 00:01:24,000 Czy przypominają planety Układu Słonecznego, czy są całkowicie odmienne? 12 00:01:25,000 --> 00:01:28,000 Irytująco, jeszcze do bardzo niedawna, 13 00:01:28,000 --> 00:01:34,000 techniki obserwacyjne nie były wystarczająco rozwinięte by odpowiedzieć na którekolwiek z tych pytań. 14 00:01:35,000 --> 00:01:39,000 Ale w 1995 roku, sytuacja uległa gwałtownej zmianie. 15 00:01:39,000 --> 00:01:43,000 Odkryto pierwszą planetę krążącą wokół podobnej do Słońca gwiazdy. 16 00:01:44,000 --> 00:01:51,000 Tego ogromnego odkrycia dokonali genewscy astronomowie Michel Mayor i Didier Queloz 17 00:01:51,000 --> 00:01:54,000 obserwując gwiazdę 51 Pegasi. 18 00:01:56,000 --> 00:02:01,000 Egzoplaneta, nazwana 51 Pegasi b, ma około połowę masy Jowisza 19 00:02:01,000 --> 00:02:06,000 i obiega swoją gwiazdę macierzystą w nieco ponad cztery ziemskie dni. 20 00:02:07,000 --> 00:02:09,000 Ale to był tylko początek. 21 00:02:09,000 --> 00:02:13,000 Początkowe nieliczne odkrycia zamieniły się w prawdziwą "powódź". 22 00:02:13,000 --> 00:02:20,000 Od tamtej pory odkryto tysiące egzoplanet posiadających różnorodne rozmiary i orbity. 23 00:02:21,000 --> 00:02:27,000 Wielu z tych odkryć dokonano w obserwatoriach ESO w Chile. 24 00:02:28,000 --> 00:02:32,000 Ale polowanie na egzoplanety jest dużym wyzwaniem. 25 00:02:32,000 --> 00:02:38,000 Te obce światy kryją się w cieniu, dając niewiele własnego światła lub w ogóle. 26 00:02:38,000 --> 00:02:44,000 Zaś światło które emitują niknie zalane ogromną jasnością ich gwiazdy macierzystej. 27 00:02:45,000 --> 00:02:51,000 Jednakże, można wykorzystać zaawansowane metody obserwacyjne by wypatrzeć te trudne do uchwycenia egzoplanety. 28 00:02:52,000 --> 00:03:00,000 Słabe oddziaływanie grawitacyjne orbitującej egzoplanety powoduje że jej gwiazda macierzysta waha się w tę i z powrotem. 29 00:03:00,000 --> 00:03:04,000 Te niewielkie ruchy powodują małe przesunięcia w widmie gwiazdy, 30 00:03:04,000 --> 00:03:11,000 które wyjątkowo czułe spektrografy takie jak należący do ESO HARPS, potrafią wykryć dzięki śledzeniu prędkości kątowej. 31 00:03:12,000 --> 00:03:18,000 HARPS, działający na 3,6-metrowym teleskopie ESO w Obserwatorium La Silla, 32 00:03:18,000 --> 00:03:21,000 jest jednym z przodujących łowców egzoplanet na świecie. 33 00:03:21,000 --> 00:03:26,000 Jest to najskuteczniejsze jak do tej pory narzędzie do poszukiwania egzoplanet o małej masie. 34 00:03:27,000 --> 00:03:33,000 W roku 2010, HARPS odkrył najbogatszy jak dotąd system planetarny. 35 00:03:33,000 --> 00:03:41,000 Układ, położony ponad 120 lat świetlnych stąd, wokół podobnej do Słońca gwiazdy HD 10180, 36 00:03:41,000 --> 00:03:45,000 posiada co najmniej pięć egzoplanet. 37 00:03:47,000 --> 00:03:52,000 Są też kuszące wskazówki, że w systemie mogą się znajdować dwie kolejne planety, 38 00:03:52,000 --> 00:03:56,000 z których jedna miałaby najmniejszą masę ze wszystkich odkrytych dotąd planet. 39 00:03:59,000 --> 00:04:06,000 Przejścia planet przed tarczą gwiazdy też mogą być wykorzystane by pośrednio wykrywać odległe światy. 40 00:04:06,000 --> 00:04:11,000 Kiedy egzoplaneta przechodzi przed tarczą swej gwiazdy macierzystej - widziana z Ziemi - 41 00:04:11,000 --> 00:04:16,000 przesłania mały ułamek światła gwiazdy. 42 00:04:16,000 --> 00:04:21,000 To powoduje spadek jasności gwiazdy który można zmierzyć. 43 00:04:22,000 --> 00:04:26,000 Oprócz określania rozmiaru egzoplanety, 44 00:04:26,000 --> 00:04:32,000 przejścia planetarne mogą ujawnić skład atmosfery egzoplanety. 45 00:04:33,000 --> 00:04:36,000 Atmosferę wokół egzoplanety rozmiarów większych od Ziemi 46 00:04:36,000 --> 00:04:42,000 astronomowie zbadali po raz pierwszy wykorzystując Bardzo Duży Teleskop (VLT). 47 00:04:43,000 --> 00:04:47,000 Planeta, znana jako GJ 1214b, 48 00:04:47,000 --> 00:04:54,000 została zbadana kiedy przechodziła przed tarczą macierzystej gwiazdy a światło gwiazdy przeszło przez jej atmosferę. 49 00:04:55,000 --> 00:05:01,000 To światło ujawniło, że atmosfera planety składa się głównie z pary wodnej, 50 00:05:01,000 --> 00:05:05,000 lub zawiera w większości gęste chmury lub mgły. 51 00:05:06,000 --> 00:05:13,000 Bezpośrednia obserwacja egzoplanety jest ogromnym wyczynem, którego po raz pierwszy dokonano w ESO. 52 00:05:14,000 --> 00:05:21,000 Bardzo Duży Teleskop (VLT) uzyskał pierwsze zdjęcie planety poza Układem Słonecznym. 53 00:05:21,000 --> 00:05:26,000 2M1207b jest pięć razy bardziej masywna niż Jowisz. 54 00:05:26,000 --> 00:05:35,000 Krąży wokół niedoszłej gwiazdy - brązowego karła - w odległości 55 razy większej niż Ziemia wokół Słońca. 55 00:05:36,000 --> 00:05:41,000 Teleskopy ESO są wyposażone w najnowocześniejsze instrumenty, 56 00:05:41,000 --> 00:05:44,000 jednak by pozostać w czołówce badań egzoplanet, 57 00:05:44,000 --> 00:05:50,000 ESO zamówiło niedawno dwa nowe instrumenty dla Bardzo Dużego Teleskopu (VLT). 58 00:05:50,000 --> 00:05:58,000 SPHERE jest w stanie znajdować i badać słabe planety ukryte w blasku swych macierzystych gwiazd. 59 00:05:58,000 --> 00:06:06,000 A w niedalekiej przyszłości, do Bardzo Dużego Teleskopu dotrze spektrograf ESPRESSO, który przewyższy możliwości HARPS. 60 00:06:08,000 --> 00:06:13,000 Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski, którego budowa trwa już w Chile, 61 00:06:13,000 --> 00:06:17,000 pójdzie jeszcze dalej jeśli chodzi o polowanie na egzoplanety. 62 00:06:17,000 --> 00:06:23,000 Kiedy będzie gotowy do pracy, ten 39-metrowy teleskop będzie mógł wykrywać planety takie jak Ziemia 63 00:06:23,000 --> 00:06:27,000 oraz możliwe dowody istnienia biosfer pozaziemskich. 64 00:06:29,000 --> 00:06:35,000 Poszukiwanie planet poza Układem Słonecznym stanowi klucz do odpowiedzi na być może 65 00:06:35,000 --> 00:06:41,000 najważniejsze pytanie: czy życie istnieje gdzieś jeszcze we Wszechświecie? 66 00:06:41,000 --> 00:06:47,000 Przez ostatnie 20 lat, nasza wiedza na temat egzoplanet gwałtownie się powiększyła. 67 00:06:47,000 --> 00:06:51,000 Jednak poszukiwanie planet ziemskich rozmiarów oraz takich które mogą być siedliskiem życia 68 00:06:51,000 --> 00:06:55,000 pozostaje jednym z wielkich wyzwań astronomii. 69 00:06:56,000 --> 00:07:03,000 Czy jesteśmy sami? Nie wiemy, ale odpowiedź jest już prawie w zasięgu ręki. 70 00:07:06,000 --> 00:07:12,000 Transkrypcja: ESO; tłumaczenie: Mariusz Herbich.